Dünya, Güneş Sistemi'ndeüGüneş'e en yakın üçüncüügezegenüolup şu an için üzerindeüyaşamüveüsıvıüsuübarındırdığı bilinen teküastronomik cisimdir.üRadyometrik tarihlemeüve diğer kanıtlara göreü4,5 milyar yıldan fazla süre önce oluşmuştur. Dünya'nınüyerçekimi, uzaydaki diğer nesnelerle, özellikle Güneş'le ve teküdoğal uydusuüAy'la etkileşime girer. Dünya'nınüGüneş'in etrafındakiüyörüngesi, 365,256ügüneş gün, yani birüyıldız yılıüsürer. Bu süre içerisinde Dünya,ükendi ekseni etrafındaü366,265 kez döner. Dünya nedir ve dünyanın fiziksel özellikleri nasıldır? Dünya oluşumu...
Dünya'nınüdönme ekseni,üyörünge düzlemineügöre eğik olup bu eğiklikümevsimlerinüoluşmasına yol açmaktadır. Dünya ileüAyüarasındakiükütleçekimiüetkileşimi; Dünya'nın eksenindeki yönelimi sabitler,ügelgitlereüneden olur veüdönmesini kademeli olarak yavaşlatır.üKatıüya da kaya ağırlıklı yapısı nedeniyle üyesi bulunduğuüyer benzeri gezegenlerügrubuna adını veren Dünya, bu gezegen grubununükütleceüveühacimceüen büyük üyesi olmasının yanı sıra Güneş Sistemi'ndeki enüyoğunügezegendir.
Litosferüolarak adlandırılan Dünya'nın en dış katmanı, milyonlarca yıldır hareket halindekiürijitütektonik levhalardanüoluşmaktadır. Dünya yüzeyinin yaklaşık %29'u,ükıtalarüveüadalarınümeydana getirdiğiükaraüiken;üsuyla kaplıüolan kalan %71'lik kısım iseüokyanuslar,ügöller,üakarsularüve diğerütatlı sularınüoluşturduğuühidrosferüolarak adlandırılır. Gezegeninükutup bölgelerininüçoğuübuzlaükaplıdır. Dünya'nın iç kısmı ise merkezde yer alan katıüdemirdenümeydana gelen hâlâ etkin durumundakiüiç çekirdek,ügezegenin manyetik alanınıüoluşturan sıvı hâldekiüdış çekirdeküve tektonik levhaların hareket etmelerine yol açanümantodanümeydana gelmektedir. Dünyanın fiziksel özellikleri nasıldır?
Tarihininüilk birkaç milyar yılı içerisindeüokyanuslarda başlayan hayat,üatmosferiüve yeryüzünü etkileyerek,üanaerobik canlılarınüçoğalmasına,üardındanüdaüaerobik canlılarınüortaya çıkmasına yol açtı. Bazıüjeolojikükanıtlara göre Dünya'da hayat, yaklaşık 4,1 milyar yıl önce başladı. O zamandan beri, Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı, fiziksel özellikleri veüjeolojik tarihi, canlılarınüevrimleşmeleriniüve gelişmelerini sağladı.üDünya'daki hayatın tarihiüsüresinceübiyoçeşitliliküzamanla artarken zaman zamanükitlesel yok oluşlarüda yaşandı. Gezegende yaşamış olanütürlerinü%99'undan fazlasınınüsoyu tükendi. Günümüzde varlığını sürdürenütürlerin sayısıüiçin farklı tahminler bulunmaktayken bazı türler iseütanımlanmamıştır. Dünya'da yaşayanü7,8 milyarın üzerindeki insanınühayatta kalması, gezegeninübiyosferiüveüdoğal kaynaklarınaübağlıdır. Siyasi bakımdan dünyada,ü200'ün üzerinde bağımsız devletübulunmaktadır.
Etimoloji
Dünya,üArapçadaüyeryüzü anlamına gelen veüdnwüköküne dayananüdunyāˀü(دُنْياء) sözcüğünden alıntıdır. Arapça sözcükü"daha aşağıda veya beride olan" manasındaki Arapçaüadnāü(أدنَى) kelimesinin fuˁlāˀ vezninde sıfat dişilidir. Bu sözcük iseüdanīü"aşağı, beride" sözcüğünün kıyas hali olup, “öte taraf” ile bir karşıtlığı ima etmesi bakımındanüİslamüdini kökenli bir kavramdır. Kelimenin bir Türki dilde kaydedilmiş en eski kullanımı 11. yüzyıla tarihlenenüKutadgu Bilig'e dayanmaktadır.
Yer,üEski Türkçeüyeryüzü, dünya, zemin anlamına gelmişüyérükelimesi kökenlidir. Sözcüğün en eski kullanımı, 8. yüzyıla tarihlenenüOrhun Yazıtları'nda "üze kök teŋri asra yagız yir kılındukda"ü(üstte mavi gök altta kara yer yaratıldığında) söz öbeği içerisinde kaydedilmiştir. Yeryüzü kelimesinin yazılı ilk kullanımı ise 1330 senesinde,üÂşık Paşa'nınüGaribnâmeüeserinde geçmektedir.
Arz, yerküre anlamına gelen başka bir sözcüktür. KelimeüArapçada yeryüzü, ülke veya genişlik anlamlarına gelebilenüarḍü(أرض) sözcüğünden alıntı olmaktadır.üÂlem ve cihan, biri Arapça diğeri İrani kökenli sözcükler olup, hem yerküreyi, hem de evreni tanımlamak için kullanılabilirler. Dünya nedir
Dünya anlamında yüre sözcüğü de bulunmaktadır.
Tarihi
Oluşumu
Güneş Sistemi'ninüön gezegen diskiniügösteren bir çizim
Güneş Sistemi'nde bulunan en eski malzeme,ü4.5672±0.0006ümilyar yıl öncesine aittir.[34]üİlkel Dünya'nın oluşumu,ü4.54±0.04ümilyar yıl önceübaşladı.üGüneş Sistemi'ndeki yapılar ileüGüneşüoluştu ve evrime uğradı. Teoride, karmaşık bileşik yapılar ve içerdiği elementler göze alındığında,üGüneş, Dünya ve diğerügezegenlerüdahilüGüneş Sistemi'ndeki yapıları oluşturanümolekülerübulutsununükaynağı, ömrünü önceden tamamlamış bir genç tipüyıldızınüdağılmış artıklarının ve yıldızlar arası maddenin bir merkez etrafında dönerek gittikçe yoğunlaşmasıyla oluşmuştur. Merkezde yoğunlaşanühidrojenüveühelyumümolekülleri yeni bir G2 türü yıldızı, yaniüGüneş'i oluşturmaya başlamış, çevre disklerdeki yoğunluklu bölgelerde iseügezegenlerüoluşmaya başlamıştır. Dünya iseüGüneş'e 3. sırada yakınlıkta bulunan karasal bir iç gezegendir. dünya oluşumu
Oluşum diskleri süreci veya sonrasında bu karasalügezegenler, ağırügöktaşıüçarpışmalarına sahne olmuştur.üGöktaşlarıüyapısında bulunan donmuş buzlar, silikat ve metal yapılar, karaların veüokyanuslarınınüoluşmasını sağlamış, merkezde yoğunlaşan ağır demir veünikelüelementleri iseügezegeninüçekirdeğini oluşturmuştur. Ağırügöktaşıübombardımanı,üasteroidükuşağınınüJüpiter'in güçlü çekim etkisi sonucu daha kararlı hale gelmesiyle gittikçe azalmıştır. Uygun koşullar oluştuğunda gelişmeye başlayan canlı hayat sonrasında özellikleübitkilerüve yaptıklarıüfotosentezüileüatmosfer'in yapısal bileşimi önemli oranda değişmiş veüoksijenüoranının yükselmesine neden olmuştur. Dünya nedir
Yaşı
Ana madde:üDünya'nın yaşı
Dünya'nın yaşı doğrudan doğruyaükayaçlarınüyaşıyla ölçülemez. Çünkü bilinen en yaşlı kayaçlar bile bugün artık yeryüzünde var olmayan daha yaşlı kayaçlardan oluşmuştur. Bugüne kadar saptanabilen en yaşlı kayaçlarüGrönland'ın batısında bulunmuştur ve 4,1 milyar yaşındadır.
Bugün Dünya'nın yaşını hesaplamak için elde edilen en iyi yöntem radyoaktif elementlerin yarılanmaları sonucu başka elementlere dönüşümleridir. Örneğin radyoaktifüuranyumüelementinin uranyum-238 ve uranyum-235 gibi iki ayrı tipte atomu (izotop) vardır. Bu atomların ikisi de çok yavaş bir süreçleükurşunüatomlarınaüdönüşür. Öbür uranyum izotopundan biraz daha ağır olan uranyum-238'in dönüşümüyle daha hafif bir kurşun izotopu olan kurşun-206, uranyum-234'in dönüşümüyle de biraz daha ağır bir izotop olan kurşun-207 atomları oluşur. Uranyum-235'in kurşuna dönüşme hızı uranyum-238'in dönüşme hızından altı kat daha fazladır. Bu nedenler, incelenen bir kayaçtaki kurşun-206 ve kurşun-207 atomlarının oranı kayacın yaşına bağlı olarak değişir. En yaşlı olduğu düşünülen bir kurşunümineraliüile bugünüokyanuslardaüoluşan kurşunun izotop yapısı arasındaki fark, ancak bu iki örneğin oluşumları arasında 4,55 milyar yıllık bir zaman dilimi olmasıyla açıklanır. Bu süre de Dünya'nın yaşı olarak kabul edilir. Dünya nedir dünya oluşumu
Fiziksel özellikleri
Şekli
Ana madde:üJeodezi
Dünya'nın üzerindeki topoğrafik oluşumlar ve kendi ekseni etrafındaki eksantrik hareketi nedeniyle düzgün bir geometrisi yoktur. Geoibs bir biçimdedir, fakat ekvatordaki yarıçapı kutuplardaki yarıçapından fazladır. Bu kutuplarından basık, ekvatordan şişik özel küresel geometrik şekilügeoitü(Latince,üEski YunancaüGeoü"dünya") yani "Dünya şekli" diye adlandırılır. Referans küremsinin ortalama çapı 12.742ükm'dir (~40.000ükm/π). Yer'in ekseni etrafında dönmesi ekvatorun dışarı doğru biraz fırlamasına neden olduğu için ekvatorun çapı, kutupları birleştiren çaptan 43ükm daha uzundur. Ortalamadan en büyük sapmalar,üEverest Dağıü(denizden 8.848 m yüksekte) veüMariana Çukuruüdur (deniz seviyesinin 10.924 m altı). Dolayısıyla ideal birüelipsoideükıyasla Yer'in %0,17'lik toleransı vardır.üEkvatorunüşişkinliği yüzünden Yer'in merkezinden en yüksek nokta aslındaüekvatordadır. dünya oluşumu
|
|
|
